Langs de Mookerhei, Groesbeek en Nijmegen, door Kees Bregman, april 2011
Klein Amerika, grote gevolgen
We gaan terug naar het oorlogsjaar 1944. Operatie Market-Garden. De geallieerde troepen landden op de heuvel bij Groesbeek en waren vastberaden om via de Waalbruggen bij Nijmegen en Arnhem Nederland te bevrijden. Maar het verhaal is bekend: Arnhem was een brug te ver, en Noord-Nederland moest nog een lange hongerwinter wachten op de bevrijding.
Als de vierde en vijfde mei naderen wordt er bij veel gezinnen nog altijd stilgestaan bij wat zich nu al bijna zeventig jaar geleden afspeelde. Na vier lange oorlogsjaren werd Zuid-Nederland bevrijd, en het was de bedoeling dat dit ook snel voor de noordelijke helft zou gelden. Helaas, de grote rivieren vormden voor de Duitse bezetter een solide verdedigingslinie, en het aanvalsplan van september 1944 mislukte jammerlijk. We bezochten in drie dagen de plaatsen waar het zich allemaal afspeelde - de landingsplek Klein Amerika bij Groesbeek, de Canadese begraafplaats, de brug bij Nijmegen en het bevrijdingsmuseum. Momentje van bezinning. Maar het koolzaad bloeit volop in een gele gloed, de wijnboer zingt bij het verzorgen van z’n druiven en op het terras schenkt men een prima pintje. De oorlog is lang geleden.
Klein Amerika
Dag één. De campinghaan kraait ons al vroeg uit onze slaapzak. Ook de paarden hebben er zin in vandaag, want in galop komen ze langs de buitenste plaatsen van de
camping denderen. Ja, we zijn wakker. De zon heft zich boven de akkers van Klein Amerika, en in de verte is de wijnboer al vroeg in de weer. Vanaf ons kampeerplekje hebben we een wijds uitzicht over de heuvel waar het ooit wemelde van de parachutisten. Terwijl we in deze idyllische ambiance ons ontbijtje nuttigen genieten we volop van de vredige rust. Gek, we kijken tijdens onze fietstochten vaker uit over plaatsen die hun stempel op de wereldgeschiedenis hebben gedrukt, en zonder uitzondering zijn ze van een ongekende schoonheid. Tegen dit Klein Amerika kan geen enkel ander Amerika op.
Afrika en Palestina
Vanaf Klein Amerika gaat het eerst lekker naar beneden. Al ras komen we bij Heilig Land Stichting, dat nog net
binnen de gemeente Groesbeek valt maar tegen de bebouwde kom van Nijmegen ligt. Het dorp ontstond in 1911 toen op initiatief van een priester in de buurtschap De Ploeg een katholiek centrum verrees. Het was de bedoeling dat heel Palestina werd nagebouwd, maar dat was te hoog gegrepen. Wat er wel kwam was het Bijbels Openluchtmuseum, dat later het Museumpark Orientalis werd. Als we de weg naar Berg en Dal vervolgen komen we vanzelf bij een ander openluchtmuseum. Het Afrika Museum bestaat uit een terrein waar een aantal Afrikaanse dorpen zijn nagebouwd, en er is ook een gebouw met vaste en tijdelijke exposities. Voor wie nog nooit in het echte Afrika is geweest een mooie kans om kennis te maken met de rijkdom van diverse Afrikaanse culturen. Na zoveel cultuur duiken we even de binnenstad van Noviomagus in voor een terrasje aan de Waal. Waar zegt u? Noviomagus, voluit zelfs Ulpia Noviomagus Batavorum, ooit de meest noordelijke nederzetting van het Romeinse rijk. De naam veranderde via Numaga tijdens Karel de Grote langzaam in het ons wat bekendere Nieumeghen en Nimweghen tot het huidige Nijmegen.
Nijmegen
Over Nijmegen zou ik een heel boek kunnen schrijven. Het is zo’n typische sfeerstad met een groot aanbod aan leuke winkels en terrasjes, en daarbij claimen ze nog
steeds de oudste stad van Nederland te zijn (wat men in Maastricht hevig bestrijdt). Nijmegen heeft een bewogen historie. Om het even op de recente geschiedenis te houden: het was in mei 1940 de eerste Nederlandse stad die in handen van de Duitsers viel. En op 22 februari 1944 werd grote schade aan de binnenstad aangericht toen geallieerde bommenwerpers de stad voor het iets verderop gelegen Duitse Kleve aanzagen. Foutje. Laten we het er maar op houden dat de GPS nog niet bestond. Later dat jaar volgde nog meer rampspoed toen de stad in de frontlinie kwam te liggen tijdens de invasie. Jarenlang is het stadsdeel langs de Waal een verpauperde hoop stenen geweest, maar dat is gelukkig voorbij. Eerst gaan we even langs bij het museum Valkhof, waar het Romeinse verleden van Nijmegen en moderne kunst broederlijk verenigd zijn. We bezoeken ook het stadhuis, de Waag op de Grote Markt en het Kronenburger Park. Het is allang niet meer zo’n desolate hangplek als in het bekende liedje van Frank Boeijen - sinds 2005 is het gerenoveerd en kunnen we in alle rust genieten van het park, de Middeleeuwse muur en de oude kruittoren.
Zeven heuvels
We volgen de Waal stroomopwaarts en op weg naar de Ooijpolder komen we langs de drukke Waalbrug waar in 1944 zo hevig om is gevochten. Als we de polder in duiken is het uit met de drukte. Bij hoog water wil het daar nog wel eens spannend worden, maar op de Waaldijk hou je altijd droge voeten en is het relaxed fietsen. Naast ons ploegen de schepen tegen de stroom op en in het riet tjirpen de karekieten. Dat is pas onthaasten. Dat weten ze ook bij het dijkhuis-café met de geheimzinnige naam Oortjeshekken, waar we even stoppen voor de thee. Nee, niet iets sterkers, want we moeten immers nog een stuk terug omhoog fietsen. Je kan wel de wat langere route via het Duitse Wyler rijden, maar we gaan voor het stijgen en dalen van de Zevenheuvelenweg. Dat getal zeven spreekt overal in de wereld tot de verbeelding. Het is het meest gebruikte geluksgetal, er zijn zeven zonden en zeven dwergen en Rome is gebouwd op zeven heuvels. Zeven heuvels liggen er ook tussen Nijmegen en Groesbeek, maar daar heb je wel wat fantasie voor nodig. Eigenlijk zijn het maar vier echte, en die liggen op het stuk tussen Groesbeek en Berg en Dal (hoe kóm je op die naam). Officieel is het gewoon de N 841, maar Zevenheuvelenweg klinkt natuurlijk beter. Hij is bekend van de vierdaagse, en de ‘Zevenheuvelenloop’ heeft een internationale status als hardloopwedstrijd. Ik geloof dat de Keniaan Leo Komon vorig jaar de 15 kilometer in 41 minuten en een klein beetje afraffelde. Fietsen gaat beter. Ook vermoeiend, maar waar je hardlopend naar beneden ook je benen moet gebruiken kan je ze fietsend lekker stil houden (oude Chinese wijsheid).
Serieuze dag
Op onze tweede dag blijven we in Groesbeek. Voor de Canadese begraafplaats moeten we weliswaar wéér een stukje over die Zevenheuvelenweg, maar vooruit. Op 5 mei 1947 werd dit ereveld door de toenmalige koningin Wilhelmina geopend. Langs de grafstenen lopend word je stil van de hoeveelheid jonge mensen, vaak amper 18 jaar oud, die hun leven gaven voor onze vrijheid. Niet ver daarvandaan vinden we het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 in een merkwaardig vormgegeven gebouw dat een parachute tijdens de landing voorstelt. Het eigenlijke tentoonstellingsgebouw bestaat grotendeels uit containers van het voormalige werkeiland Neeltje Jans, dus is er ook een stukje Oosterschelde op de Groesbeekse heuvel. De gebeurtenissen in het laatste oorlogsjaar worden met maquettes, films en allerlei voorwerpen uitgebeeld. De huidige brandhaarden in de wereld komen ook aan bod, en de informatie over mensenrechten, tolerantie en democratie zou voor jong en oud eigenlijk verplichte kost moeten zijn.
De Mookerhei
Onze laatste dag is voor het rondje ‘om de zuid’. Na de culturele tour van de eerste dag en het serieuze rondje van gisteren is dit het ‘groene rondje’. We fietsen door de mooie boswachterij Groesbeek, slaan af naar het zuiden om de spoorlijn naar Mook te volgen en komen dan op de Mookerhei. Daar passeren we de plek waar eens de troepen van de prinsen van Nassau het opnamen tegen de Spanjaarden. Hoe ze het er vanaf brachten leest u verderop in dit magazine (Legende op pag. 29 red.). Tegenwoordig zijn de enige vreemde snuiters op de heide de langharige rode grazers die in dienst van Natuurmonumenten hun werk doen. Na de Sint Jansberg en het dorp Plasmolen fietsen we de grens over om via het Duitse Reichswald en de grensdorpen Kranenburg en Wyler weer linksaf richting Groesbeek te gaan. Komen we verdikkie wéér op die Zevenheuvelenweg uit. Nog één keer die laatste klim naar de camping. Als we bij Klein Amerika ons verdiende drankje inschenken proosten we dan ook vooral op onze lichtmetalen tweewielers en hun 27 na-rokende versnellingen. We beloven ze de volgende keer een vlakker ommetje.
Oortjeshekken
Een uniek plekje, waar we niet voor de eerste keer halt hielden. Een origineel dijkhuis uit de 16e eeuw met uitzicht over de Waal, met de achterzijde van het pand in de Ooijpolder. Het kreeg landelijke bekendheid door de TV-uitzendingen met Midas Dekkers. Het is nu een ‘huiskamercafé’, een restaurant en een (klein) hotel. En een plek voor culturele manifestaties als fotowedstrijden, spelletjesmiddagen en live jazz muziek. Gratis reclame? Ja, maar dat doen we deze keer graag. Info op www.oortjeshekken.nl
Duivelsbergpannenkoek
Nog meer gratis reclame, want ook dit is een unieke plek. Boven op de Duivelsberg bij Berg en Dal, die pas na 1945 Nederlands grondgebied werd. De boerderij werd herberg, de herberg pannenkoekenrestaurant en later kwam er nog een terras met speeltuintje bij. Het is even doorfietsen naar de top van de berg (er is ook een éénrichtingsverkeer-weggetje voor niet al te grote auto’s) maar de beloning mag er zijn. Specialiteit is nog steeds de ‘Duivelsbergpannenkoek’ met geflambeerde rum. Kijk op www.duivelsberg.nl voor alle info.
Onze fietsroute:
1e rondje: Groesbeek, Heilig Land Stichting, Berg en Dal, Nijmegen, Ooijpolder, Ooij, Beek, op en neer de Duivelsberg, en via de Zevenheuvelenweg terug naar Groesbeek.
2e rondje: Groesbeek, via de boswachterij naar Heumens Oord, Molenhoek, Mook, Mookerheide, Plasmolen, door het Duitse Reichswald naar Kranenburg en Wyler, en langs het Bevrijdingsmuseum weer terug naar Groesbeek.