Het rijke Bourgondische leven in Autun, door Kees Bregman, april 2011
De dag dat Caesar zich verslikte in de Bourgogne
In Frankrijk leert elk kind op school over Vercingétorix. Een Gallische boerenleider, die met zijn mannen moedig strijd leverde tegen de Romeinse overheersers. Maar hij verloor uiteindelijk wel, hoewel de Fransen nog steeds vinden dat het een gelijk spel was.
Voor kenners van de Astérix-verhalen heeft dit verhaal veel aanknopingspunten. Geloof mij: Kuifje, Astérix
en Kapitein Rob hebben mij meer kennis van cultuur, aardrijkskunde en wereldgeschiedenis gegeven dan al mijn studiejaren daarna. Vaak kan je een land en zijn bewoners pas begrijpen als je iets van hun historie kent. Zoals wij over Willem van Oranje, Michiel de Ruyter en Johan de Wit leren, zo leren ze in Frankrijk over Molière, de bestorming van de Bastille en Vercingétorix. Vooral die laatste wordt met eerbied beschreven, hoewel we daarvoor wel een eind in de geschiedenis terug moeten. Bij ons kwamen de Romeinen niet verder dan de grote rivieren, maar ze veroverden wel heel Gallië - ruwweg het huidige Frankrijk. Ja, óók dat Normandische dorpje van Astérix en Obelix, hoewel het stripverhaal ons anders doet geloven. De beslissende slag vond dan ook niet in Normandië plaats, maar in de Bourgogne - in de buurt van Autun.
Genieten van het leven
Een vakantie in de Bourgogne vergt niet alleen kennis van de historie maar vooral aanpassing in levensstijl. Dit geldt met name voor jachtige Randstedelingen, die nooit tijd hebben om ergens van te genieten. Sommige Brabanders en Limburgers hebben dat gevoel van nature, maar voor de meeste Nederlanders zegt een Bourgondische levensstijl niks. Volgens het woordenboek betekent ‘Bourgondisch’ simpelweg genieten van het goede leven, maar eigenlijk is het veel meer. Dat hebben we te danken aan de hertogen van Bourgondië, die rond 1400 in midden-Frankrijk een imperium bouwden waar niet slechts de kerk, maar vooral het goede leven centraal stond. Met name jongens als Karel de Stoute en Filips de Goede konden er wat van. Eigenlijk is er sindsdien weinig veranderd. Niet alleen de natuur is er mooi (want er zijn meer mooie Franse plekjes), maar vóór alles neem je in Bourgondië ruim de tijd om te genieten. En niet alleen van goed eten, hoewel dat hier wel een belangrijk onderdeel van het leven is.
Vercingétorix
We nemen u eerst mee naar de 1e eeuw vóór Christus. In het heuvelachtige gebied van de Haut-Morvan ligt een Gallische vestingstad op de Mont Beuvray, ruim 800 meter hoog. De naam van de stad was Bibracte, wat zoiets als ‘dubbel versterkt’ betekent in het oud-Keltisch. Ooit had Bibracte zeker 10.000 inwoners - heel wat voor die tijd. Toen Julius Caesar de veldtocht naar Gallië startte om zijn Romeinse imperium verder uit te breiden meende hij weinig tegenstand te zullen ontmoeten. Het leuke is dat we van die achtjarige Gallische veldtocht veel weten, omdat Caesar er zelf uitvoerig over geschreven heeft. Ook over wat er mis ging. En er ging wat mis. De Gallische stamhoofden hadden namelijk ene Vercingétorix als leider gekozen en hij wist van al die stammen een hechte eenheid te smeden. Daar hadden de Romeinen niet op gerekend.
Caesar verslikte zich
De eerste confrontatie met de Romeinse troepen vond plaats bij Gergovia, dat we in de buurt van het huidige Clermont-Ferrand moeten zoeken. Caesar dacht de Galliërs met gemak te verslaan, maar dat liep anders. Een interne opstand en een verkeerde communicatie brachten zijn leger in het nauw, en Vercingétorix wist de Romeinen te verslaan. Althans, zo staat het in de Franse geschiedenisboekjes. De waarheid is dat de Galliërs de Romeinse opmars weliswaar tot staan brachten, maar toen Caesar was bekomen van de schrik en zijn glas Bourgogne had weggezet wist hij ze te omsingelen bij Alesia (tegenwoordig Alise-Sainte-Reine, in het departement Côte d’Or). Zes weken weerstonden de Galliërs de belegering van de stad, maar uiteindelijk besloot Vercingétorix zijn troepen voor een slachting te behoeden door zich over te geven. Hij liep in z’n eentje op Caesar toe en wierp zijn wapens aan diens voeten als teken van overgave. Het is dit beeld dat in de Astérix-boekjes telkens wordt getoond, met een vloekende Caesar omdat hij de wapens niet áán, maar óp zijn voeten krijgt. Heel Gallië werd vervolgens veroverd, en de Romeinen konden zelfs doorstoten tot in Engeland (zie Astérix en de Britten). Zo, nu weet u wat meer over het roerige verleden van de Bourgogne. Dat Vercingétorix vervolgens als oorlogsbuit aan een touw achter de zegekar van Caesar door Rome werd gesleept staat niet in de Franse geschiedenisboekjes. Ook niet dat hij na vier jaar helse foltering publiekelijk werd gewurgd. Nee, dan is het lot van onze Willem van Oranje wat eervoller geweest.
Opgravingen
Niet alleen de Mont Beuvray bestaat nog steeds, ook Bibracte is er nog. Dat wil zeggen, als opgraving. Onderaan de berg staat tegenwoordig een hypermodern tentoonstellingsgebouw waarin de geschiedenis van de Gallische tijd wordt uitgelegd. Je krijgt een oortje met een zendertje dat precies weet waar je staat, en vervolgens krijg je (op wens ook in het Nederlands) uitleg over de vroege Franse geschiedenis. Hoger op de berg zijn de restanten van het originele Bibracte te zien die vooral op initiatief van voormalig president Mitterand (geboren in de Morvan) zijn uitgegraven. Met de kennis die je zojuist in het museum hebt opgedaan kan je je amper voorstellen dat zich hier ooit een grote nederzetting bevond. Even verderop is het hoogste punt van de Mont Beuvray, waar je een mooi uitzicht hebt over de zuidelijke Bourgogne.
Autun
Nog geen 25 kilometer van Bibracte ligt Autun. Aan de bouw van de stad werd begonnen toen Caesar in de problemen kwam met zijn Gallische plaaggeesten, dus werd Autun als grote Romeinse vestingstad ingericht – je wist maar nooit of de nazaten van Vercingétorix wraak wilden nemen. Autun werd de standplaats voor een groot garnizoen, en het kreeg oversized vestingwallen met liefst 53 torens. Maar ook typisch Romeinse snufjes als tempels, baden met centrale verwarming en een aquaduct voor de watertoevoer. De stad kreeg de naam Augustodonum, naar de Romeinse ‘princeps’ Augustus. Een groot deel van dat Romeinse verleden is nog steeds zichtbaar. Zoals die stadswallen, die tot de best bewaarde in Frankrijk horen. Van de stadspoorten zijn er nog twee: de Porte d’Arroux in het noorden en die van Saint André in het oosten. Het openluchttheater uit de eerste eeuw na Christus is er ook nog. Met zijn doorsnede van 150 meter is het een van de grootste nog bestaande Romeinse theaters. Er konden ruim 20.000 toeschouwers een plaatsje vinden. Elk jaar in augustus (logisch, in Autun) is het feest in de stad en vindt er een groot festival plaats.
Meester Gislebertus
Een tweede bloeiperiode beleefde Autun in de middeleeuwen. Het belangrijkste bouwwerk uit die tijd is de Saint-Lazaire kathedraal uit de 12e eeuw. Boven de ingang is een waar meesterwerk van middeleeuwse beeldhouwkunst te zien, dat het laatste oordeel voorstelt. Heel apart is dat meester-beeldhouwer Gislebertus onder de voeten van Christus stiekem zijn signatuur heeft aangebracht, wat in die tijd hoogst ongebruikelijk was. Wie van musea houdt kan in Autun terecht in de stadhuisbibliotheek, het Musée Lapidaire en het Musée Rolin, waar we ook werk van de al eerder genoemde Gislebertus vinden. Maar Autun is vooral een stad voor Bourgondiërs. Levensgenieters die om een uur of vier zich op een terras tegoed doen aan een glaasje Ricard. Een uurtje later is het tijd voor een goed glas wijn – bij voorkeur witte. En als de avond valt gaan de deuren van de vele restaurantjes open en is het feest helemaal compleet. We zijn maar een week in deze omgeving geweest, hebben overal interessante plekjes bezocht, maar elke avond werd besloten met een Bourgondische maaltijd in wéér een ander restaurant, de één nog smakelijker dan de ander. En natuurlijk lieten we onze maaltijd vergezellen van passende wijn. Keus genoeg in de Bourgogne.
Geheim
Wat is nu toch het geheim van dat Bourgondische leven? Je zou zeggen dat het relaxte levensritme meer past bij de zuidoosthoek van Frankrijk. Maar hier in Bourgondië zeggen ze dat het daar veel te warm is om echt van het leven te kunnen genieten. Overdag is de temperatuur aangenaam genoeg om actief te zijn, en als het einde van de middag nadert zie je overal de mensen zich opmaken voor de geneugten van het leven. Misschien is het maar goed dat we hier niet een paar maanden zijn blijven hangen. Als je eenmaal aan het Bourgondische leven bent gewend, ben je de rest van je leven voorgoed verkocht.
Premier Cru, Grand Cru
Wij Nederlanders zijn altijd erg op de centen als we iets niet begrijpen. Een goede fles Bourgogne kost rond de vijftig euro, en dat vinden we voor 0,7 liter drinken al gauw te duur. Terwijl we vlotjes het dubbele neertellen voor een voetbalwedstrijd die meestal niet om aan te zien is. Een goede Bourgogne is altijd zijn geld waard, en het gevoel of er een engeltje over je tong piest is een onbetaalbare ervaring. Er zijn heel goede AC wijnen (Appellation Controllée, een kwaliteitskenmerk voor wijnen die aan strenge eisen moeten voldoen) voor een tientje of twee, maar bij een goede Bourgondische maaltijd past eigenlijk een Premier Cru of zelfs een Grand Cru – de hoogste classificatie in Bourgognewijnen. Maar dan heb je ook wel iets onder de kurk. Ga naar een goed restaurant, laat je adviseren over zowel menu als bijbehorende wijn, en… geniet! Je bent tenslotte in Bourgogne, waar het genieten is uitgevonden.